Το Κάστρο της Χίου αποτελούσε ανέκαθεν το οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό κέντρο του νησιού. Έτσι, ήταν πολύ φυσικό να μαγνητίζει διάφορους επισκέπτες και μη, οι οποίοι με τη σειρά τους αποτύπωναν στο χαρτί τις εντυπώσεις τους από το Κάστρο και τη ζωή του, όπως αυτή εκτυλισσόταν μέσα από τις πύλες. Με τον τρόπο αυτό, έφτασαν στις μέρες μας αρκετές γραπτές πηγές που ξεδιπλώνουν το μεγαλείο, τον πλούτο, την σπουδαιότητα και την ομορφιά του εσωτερικού του Κάστρου της Χίου, αλλά παράλληλα μας οδηγούν και στις περιόδους της παρακμής του.
Επιστρέφοντας λοιπόν πίσω στο χρόνο, σήμερα αρχή κάνουμε με τη Βυζαντική περίοδο, όπου το Χρυσόβουλο του 1259 μχ, αλλά και η συνθήκη του Νυμφαίου το 1261μχ όπου ο τότε αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος παραχώρησε το δικαίωμα στους Γενουάτες να ιδρύσουν εμπορική αποικία, κάνουν λόγο για την ύπαρξη ‘λαμπρού ανακτόρου με εκκλησίες, λουτρά, αγορά, κήπους και κατοικίες των εμπόρων’. Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν, το Κάστρο της Χίου πέρασε στα χέρια των Γενουατών, όπου έμελλε να ζήσει τη χρυσή εποχή του.
Αρκετοί από τους ιστορικούς και τους περιηγητές, κάνουν λόγο για τη λαμπρή μεγάλη θύρα του Κάστρου, τη σημερινή πύλη Μαγγιόρε. Ο Ιερώνυμος Ιουστινιάνι, ιστορικός, μας περιγράφει ότι η πύλη αυτή, όσο και η Επάνω Πορτέλλο επικοινωνούσαν με κινητές ξύλινες γέφυρες οι οποίες έκλειναν στις 2 η ώρα μετά τα μεσάνυχτα και άνοιγαν πριν την ανατολή του ήλιου.
Ο περιηγητής Thevenot, στα μέσα του 17ου αιώνα και όταν το Κάστρο πέρασε πια στα χέρια των Οθωμανών, περιγράφει ότι η Πύλη Μαγγιόρε έφερε ωραιοτάτους κίονες, άλλα κοσμήματα καθώς και μία ανάγλυφη παράσταση της εισόδου του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα, ‘άριστης εκτελέσεως’, η οποία σήμερα σώζεται και βρίσκεται στην εκκλησία της Παναγιάς στο Χαλκειός.
Παρόλα αυτά, εντύπωση κάνουν και οι μαρτυρίες από την λαμπρότητα των εσωτερικών κτιρίων του Κάστρου. Τόσο ο ιστορικός Ιερώνυμος Ιουστινιάνι, όσο και ο Thevenot, κάνουν λόγο για μεγαλοπρεπείς ψηλές οικίες, κτισμένες με πελεκητούς λίθους, διακοσμημένες με λευκό και μελανί μάρμαρο και καλλιτεχνικές παραστάσεις, με τις οροφές των εσωτερικών δωματίων να είναι ‘κεχρυσωμένες διά καθαρού χρυσού και στο μέσον να φέρουσιν το οικόσημα της οικογένειας’. Οι δρόμοι δε περιγράφονται ως ευθείς και πλατιοί. Μάλιστα, ο Thevenot εντυπωσιάζεται από το γεγονός ότι ενώ το Κάστρο άλλαξε χέρια, δεν άλλαξε όψη και η μόνη διαφορά που πιστοποιούσε την εξέλιξη αυτήν ήταν το γεγονός ότι οι εκκλησίες καταστράφηκαν εκτός από δύο που μετατράπηκαν σε τζαμιά.
Δυστυχώς οι μετέπειτα μαρτυρίες, ειδικά μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1881, κάνουν λόγο για χαλάσματα και καταστροφή, όπως φυσικά και για την εκτός των τειχών Χώρα. Οι περίλαμπρες οικίες κατέρρευσαν και πολλά άλλα κτίσματα έπαθαν ανεπανόρθωτες ζημιές.
Ο περιηγητής Ad Testevuide, στα τέλη του 19ου αιώνα, μας περιγράφει ότι στο Κάστρο ακόμη χρησιμοποιείτο η ‘πανάρχαια κρεμμαστή γέφυρα’ και στην κεντρική πλατεία υπήρχε ‘κυκλική βρύση, η οποία ήταν σκεπασμένη με ένα κρούνο νερού και γούρνες’ ενώ η πλατεία αποτελούσε το κέντρο του Κάστρου όπου υπήρχαν τα καφενεία, μεγάλα δέντρα που πρόσφεραν τη δροσιά τους και καταστήματα παντοπωλών.
Ο οικισμός του Κάστρου αναπλάθηκε από την αρχή, αλλά η εγκατάλειψη και έλλειψη πρόνοιας ήταν πια έκδηλη όταν το 1922, κάτω από τις γνωστές επείγουσες συνθήκες για το έθνος μας, οι πρόσφυγες ήρθαν και εγκαταστάθηκαν σε αυτό. Χαρακτηριστική είναι η μαρτυρία της ιστορικού Αιμιλίας Σάρρου, η οποία περιγράφει στις αρχές του 20ου αιώνα έναν ‘οικισμό ακαλαίσθητο και ενιαχού βρωμερό, τζαμιά καταρρέοντα, λουτρά εγκαταλελειμμένα, έλλειψης ζωής ενί λόγω, δίδουσι τας γραμμάς της πτωχής του κάστρου εικόνος’.
Κάνοντας τη σύντομη ιστορική αυτή αναδρομή και απευθυνόμενοι σε ένα μέρος μόνον του υπάρχοντος αρχειακού υλικού το οποίο ευτυχώς διασώζεται στη βιβλιοθήκη Κοραή (αλλά και σε άλλες βιβλιοθήκες), διαπιστώνουμε με θλίψη ότι η κατάπτωση του οικισμού του Κάστρου, αλλά και του ίδιου του μνημείου, ανάγονται στη μετά το σεισμό του 1881 περίοδο. Και ενώ ο σεισμός προκάλεσε μεγάλες καταστροφές, πολλές ήταν αυτές που έλαβαν χώρα στο Κάστρο μετά το σεισμό και μάλιστα στη μετά την απελευθέρωση εποχή! Μια αναδρομή στο ενυπάρχον φωτογραφικό οδοιπορικό πείθει και τον πιο κακόπιστο για τις ζημιές που συντελέστηκαν στο μνημείο. Σήμερα, αν και κάποιοι συμπολίτες μας, ίσως με ελλειπή ή και ανύπαρκτη ιστορική γνώση, υποστηρίζουν ότι το Κάστρο δεν θα πρεπε να τύχει της προσοχής μας γιατί τίποτα ευτυχές δε συμβολίζει, εμείς επιμένουμε και καλούμε τους πάντες να αναλογιστούν τη σημασία του για την ταυτότητα της Χίου. Καλούμε κάθε πολίτη και εκπρόσωπο υπεύθυνου φορέα οδηγώντας δια των οδών Δημοκρατίας, Γένοβας και Καρπασίας να σταθούν λίγο και να το προσέξουν, να το θαυμάσουν και να αναλογιστούν τη γεναία παρακαταθήκη που μας άφησε, τόσο ιστορικά, όσο και για το μέλλον της πόλης και του νησιού μας.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου